Yahudiler ve Yahudilik -5-
2 –YAHUDİLİK
B-AKİDELER
1-Yahudiliğe göre Tanrı inancı
*Yahudilikte ‘Tanrı’ farklı isimlerle ifade edilir. Bunlar arasında en kutsal olanı Tanah'ta (YHWH) harfleriyle ifade edilen ‘Yehova’dır. Yehova ismi mukaddes kabul edildiğinden genelde telaffuz edilmez. Onun yerine, ‘Elohim, Şaday, Adonay, Rab, Haşem’ kelimeleri kullanılır. Yahudilikte Tanrı inancı şu şekilde özetlenebilir: 1-Tanrı ezelî ve ebedî’dir (Tesniye, 32/40). 2-Tanrı, sonsuz büyüklüktedir her yerde hazır ve nazırdır) (Mezmûrlar, 139/7-10). 3-Tanrı kādir-i mutlaktır ve her şeyi bilir (Yeremya, 16/17; 23/249). 4- Tanrı, hayatın, ölümün sahibidir ve dünyanın yaratıcısı ve koruyucusudur (Tesniye, Mezmûrlar, 104/1-32; 121/2). 5- Tanrı cismanî değildir. On emirde, “Kendin için oyma put, yukarıda göklerde olanın yahut aşağıda yerde olanın yahut yerin altında olanın sûretini yapmayacaksın” denilmektedir (Çıkış, 20/4). Tanrı böyle tanımlanmasına rağmen, ‘Yahvist metinlerde (israiliyat, gelenek ve hikâyeler) beşeri vasıflarda (beşeri organlara ve duyulara sahip) yani ‘eli-ayağı, gözü-kulağı, vs-vs olan, bahçede gezinen, unutan, yorulan, pişmanlık duyan, vs’ şekilde tasvir edilmiştir. O’na ‘baba denilir ve kendisine oğullar’ nisbet edilir. Elohist metinlerde ise Tanrı aşkın bir nitelik kazanmakta, peygamberleriyle bulutların ötesinden veya rüyada melek aracılığı ile konuşmaktadır. Yahudi kutsal metinlerinde İsrâil Tanrı’sı sadece İsrâiloğulları'na şefaat eden, kıskanç bir Tanrı'dır. Tanrı’nın kutsallığı bilhassa Filistin topraklarında tecelli eder. ‘O, özellikle İsrâil’in rehberi, koruyucusu ve kurtarıcısı olan bir İlâh’tır’. Tevrat’ta Tanrı ile O’nun kavmi olan İsrâil arasında özel bir ilişkinin mevcudiyeti vurgulanmakta ve Yahudilerin Tanrı’nın has kavmi olduğu kaydedilmektedir (Çıkış, 19/5-6; Tesniye, 10/15). Bilhassa savaşların sürdüğü dönemlerde ‘Yehova hem millî bir tanrıdır hem de savaşçıdır. İsrâil’in savaşları Yehova’nın savaşları, düşmanları da O’nun düşmanlarıdır’(1).
2-On emir
*On emir, ‘on söz’ anlamında İbranice aseret ha-dibberot (Çıkış, 34/28) demektir. Tanah’a göre on emir Hz. Mûsâ önderliğindeki İsrâiloğulları’nın Mısır’dan çıkışlarından yedi hafta sonra Sînâ dağının zirvesinde bizzat Tanrı tarafından Hz. Mûsâ’ya önce sözlü olarak bildirilen, ardından iki taş levha üzerine yazılıp verilen emirlerdir (Çıkış, 19-20; 24/12-18; 31/18; Tanrı’nın emriyle Hz. Musa bu iki taş levhayı ahid sandığına koymuştur (Çıkış, 25/16).
*Tevrat’ta yer alan on emirin ne zaman yazıldığı konusunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bazıları edebî yazılımın Babil esareti döneminde olduğunu ileri sürerken, genelkanı hem özü, hem de edebî yazılımının Hz. Musa döneminde olduğu şeklindedir.
*Çıkış bölümüne göre on emir şunlardır:
1-(İsrail) Seni Mısır diyarından, esirlik evinden çıkaran Tanrın Yehova benim (Çıkış, 20/2; Tesniye, 5/6). Karşımda başka ilâhların olmayacaktır (Çıkış, 20/3;Tesniye, 5/7). 2-Kendin için oyma put, yapmayacaksın! Onlara eğilmeyeceksin ve onlara ibadet etmeyeceksin. Çünkü ben, senin Tanrın Rabb’ım. Beni seven ve emirlerimi tutanların binlercesine inâyet eden kıskanç bir Tanrı’yım (Çıkış, 20/4-6, Tesniye, 5/8-10). 3-Tanrın Rabb’ın ismini boş yere ağıza almayacaksın. Çünkü Rabb kendi ismini boş yere ağıza alanı suçsuz tutmayacaktır (Çıkış, 20/7, Tesniye, 5/11). 4-Cumartesi gününü takdis etmek için onu hatırında tut. Altı gün işleyeceksin ve bütün işini yapacaksın, fakat yedinci gün Tanrın Rabb’e sebttir (dinlenme).Sen ve oğlun ve kızın, kölen ve câriyen ve hayvanların ve kapılarında olan garibin, hiçbir iş yapmayacaksınız. Çünkü Rabb gökleri, yeri ve denizi ve onlarda olan bütün şeyleri altı günde yarattı ve yedinci günde istirahat etti; bunun için Rab sebt gününü (Cumartesi günü) mübarek kıldı ve onu taktis etti (Çıkış, 20/8-11, Tesniye, 5/12-15). 5-Babana ve anana hürmet et, ta ki, Tanrın Rabb’ın sana vermekte olduğu toprakta (Filistin) ömrün, uzun olsun (Çıkış, 20/12, Tesniye, 5/16). 6-Öldürmeyeceksin (Katletmeyeceksin) (Çıkış, 20/13, Tesniye, 5/17). 7-Zina, etmeyeceksin (Çıkış, 20/14, Tesniye, 5/18). 8-Çalmayacaksın (Çıkış, 20/15, Tesniye, 5/19). 9-Komşuna karşı yalan şahitlik etmeyeceksin (Çıkış, 20/16, Tesniye, 5/20). 10- Komşunun evine tamah etmeyeceksin. Komşunun karısına yahut kölesine yahut câriyesine yahut öküzüne yahut eşeğine hiçbir şeyine tamah etmeyeceksin (Çıkış, 20/17, Tesniye, 5/21) (2).
Devam edecek…
1-Gürkan, S.Leyla., Yahudilik, TDV Ansiklopedisi;43 cild, 187-197
(2): Harman, Ö.Faruk., on emir; TDV İslam Ansiklopedisi (33), 347-350