Yahudiler ve Yahudilik -4-

2 –YAHUDİLİK

A-KİTAPLAR

*Yahudilik, Türkçe’de bazen Musevilik, Arapça’da el Yahudiyye, Avrupa dillerinde ise Yahudizm, Judaism vs. olarak isimlendirilir.

*Yahudilik saf bir din olmayıp, Yahudi milletinin kollektif inancını, çok kültürlerle (Babil, Pers, Helen, Roma vs.) karışmış kültürünü, hukuki kurallarını ve medeniyetini kapsayan etnik bir dindir.

*Yahudilik, Yahudilerin dinî, felsefi görüşü olmakla birlikte, aynı zamanda bir dünya görüşleridir. Yahudilikte, bir dini kabul etmenin ötesinde, Yahudi topluluğunun bir parçası olma, inançtan ziyade aidiyet esas alınmaktadır (1).

Tanah

*Yahudilerin kutsal kitabı Tanah’dır (Eski Ahid-Ahd-i Atik). Tanah, üç ana bölüm içinde pek çok kitaptan oluşur (39 kitap). Tanah’ın üç ana bölümü; Torah (Akideler, öğretiler), Neviim (Peygamberler) ve Ketuviim (Kitaplar) kısmıdır. Tanah, Yahudilerin tasnifine göre 24, Katoliklerin tasnifine göre ise 39 kitaptan müteşekkildir. Tanah, bir kişi tarafından belirli bir dönemde yazılmayıp, çok kişi tarafından, uzun asırlar içinde yazılmıştır. Bu yüzden, üslubunda, dilinde ve içeriğinde farklılıkların olması kaçınılmazdır. İnançlı bir Yahudi için Eski Ahit’in (Tanah) bütün kitapları kutsal olarak görülmesine rağmen daha çok ilk beş kitap daha fazla önemli kabul edilir. Bunlara ‘Pantateuch- esfâr-ı hamse’ denir. Bu beş kitap; Tekvin, Sayılar, Levililer, Çıkış ve Tesniye’dir. Yahudilerin çoğu, bu beş kitabın Tanrı’nın vahyi ile Hz. Musa’nın eliyle yazıldığına inanırlar. 

Tanah yaklaşık olarak bin yıl içerisinde meydana gelmiştir. Ancak kitabın nihayetlendirilmesi M.S. 90 yılında toplanmış olan Yemnia Şurası'nda yapılmış ve bugünkü yazılar seçilerek tespit edilmiştir.

 Torah

*İsrailoğulları, M.Ö. 1313 (Yahudi Yılı 2448) tarihinde Sina’da bulundukları sırada, Moşe Rabenu’ya (Hz. Musa a.s) Sina dağında 40 gün içinde Torah (Tevrat) vahyedildi. Hz. Musa (a.s) yazılı levhalarla (0n emir) kavminin yanına döndü. Geleneksel Yahudi inancına göre; Tanrı, Hz. Musa’ya yazılı Torah’a ilaveten sözlü olarak da bazı ayetler indirdi. ‘Şifahi Torah’ adı verilen bu sözler Yahudi Hahamlarınca nesilden nesile nakledildi. Torah MS 3. Yy’da yazıya geçirilmiştir.

Talmud

*Hahamların nesilden nesile sözlü olarak aktardıkları ‘Torah’ın sözlü kanunlarının’ bütününe Talmud adı verilir. Babil sürgününde 1. Tapınak yıkılmıştır (Süleyman Mâbedi). Babil sürgünündeki Hahamlar Babil Talmudu’nu oluşturmuşlardır. Kudüs'teki 2. Mabed 'in yıkılmasının ardından oluşturulan Talmud’a da Kudüs Talmudu adı verilir.

Mişna

*Mişna, Yahudiler için kutsal kitabdan sonra, en önemli bir kaynaktır. M.S. 150 yıllarında Yehuda HaNasi adında bir haham, kendilerine kadar aktarılan sözlü kanunların kaybolmasından endişelenerek onları bir kitapta toplamıştır. Bu kitaba Mişna denir. "Tekrar edilmek suretiyle belletilen" anlamına gelen Mişna, Torah’ın tekrarı, kanunların açıklaması ve tefsiri sayılır. Ancak belli bir seviyedeki bilgiye sahip olanların anlayabileceği dilde yazılmış olan Mişna'nın anlaşılmasını kolaylaştırmak amacıyla O'na Yahudi alimlerince şerhler yazılmıştır. Bu şerhlere ve açıklamalara Midraş (Gemara) adı verilir. Talmud, Mişna ve Gemara adı verilen eserlerin bütününe verilen isimdir. Neviim ve Ketuvim ile birlikte, Beş kitap (esfar-ı hamse), ‘Yazılı Torah’ olarak bilinirken, Mişna ve Talmud ise Sözlü Tora olarak bilinir. Her ne kadar inançlarının, sadece Torah'ın yazılı metnine dayalı olduğunu iddia eden Yahudi grupları olmuşsa da (Sadukiler ve Karaylar), Yahudilerin çoğu Sözlü Yasa'ya inanmıştır. Kadim Yahudiliğin Ferisiler mezhebi tarafından aktarılan bu sözlü gelenekler, daha sonraları yazılı hale getirilmiş ve hahamlar tarafından genişletilmiştir (2,3,4).

Kabala 

*Kabala, Kutsal Kitap dışında Yahudi gizemciliğine(tasavvufuna) Kabala adı verilir. Kabala, İbranicede "gelenek görenek" anlamına gelir. Yahudilerin harfçilik ve sayıcılıkla karışık tasavvufî varlık bilgisi öğretisidir. Daha açık bir tanımla Kabala, Kutsal Kitap metinleri ile sözlü gelenekler üzerine yapılan her tür yorumların ve uygulamaların genel adıdır. Başlangıcı 2. Tapınak Dönemi'nin sonuna (I. yüzyıl) kadar uzanan Kabala, tam olarak Yahudi gizemciliğinin (esoterism) ortaya çıktığı tarih olan XIII. yüzyıldan başlayarak özel bir öğreti biçiminde gelişmiştir. Kabala temelde her zaman sözlü geleneğe dayanmıştır. Tanrı'nın Moşe Rabenu’ya (Hz. Musa a.s) indirdiği yazılı olmayan Sözlü Tora vahyinin gizli bilgisini taşımaktadır. Kabalanın en önemli kitabı 23 ciltten oluşan Sefer Zohar'dır.

*Kabala'nın genel doktrinini; Evrenin bir bütün olduğu, belli bir düzene göre hareket ettiği, evrende görülen her şeyin Tanrı'nın bir parçası ve yeryüzündeki yansıması olduğu, insanın da, evrenin ve dolayısıyla Tanrı'nın bir parçası olma sebebiyle adeta küçük evren sayılması gerektiği şeklinde özetlemek mümkündür (Vahdet-i Vücud, Vahdet-i Mevcud, Macrocosmos, Microcosmos) (2,4).

Devam edecek…

1- Gürkan, S.Leyla., Yahudilik, TDV Ansiklopedisi;43 cild,187-197

(2): Harman, Ö.Faruk., Yahudilik, TDV Ansiklopedisi; 43 cild, 197-201

(3): Adam, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat

(4): Neusner, J., Defining Judaism