Yahudiler ve Yahudilik -3-

YAHUDİ GRUPLARI

1-Aşkenazlar/Aşkenazi; *Bunlar, Roma savaşlarından sonra Anadolu ve Avrupa’ya sürgün edilen Yahudilerdir.Genelde  orta ve doğu Avrupa’da yaşamışlardır.

Eğitim oranları yüksektir ve iyi eğitimlidirler.Aşkenazlar entelektüel insanlardır ve yazar, gazeteci,sinema- tv ve hastane kurucusu,bankerler, üniversite hocaları vb,genelde bunlar arasından çıkar. Yahudiler arasında en asil zümre olarak kabul edilir ve saygı görürler.

Siyonizm'in kurulmasında önemli rol oynayan ve ona ilk sahip çıkan gruptur.Türk, Alman, Macar, Rus ve Yahudi melezi bir topluluktur.Genelde  sarışın ve açık tenlidirler.

9,3 milyonluk İsrail Yahudilerinin yaklaşık 3 milyonu Aşkenaz yahudileridir.

Aşkenaz olup da siyonizme pek karışmamış olanlar barışsever insanlardır ve zulme uğrayanlar da genelde bunlardır. Çalışmaları ve buluşlarıyla insanlığa katkıda bulunanlar da Siyonizmi benimsemiyen bu gruptur.

 Bunların çoğu ABD'de yaşar.

2-Mizrahiler; *Genelde Arap dünyası ve Arap dünyasına komşu olan bölgelerde (K.Afrika, Ortadoğu)  yaşayan Yahudilere denir (Irak,Suriye , Azerbaycan, Dağıstan, Hindistan,Lübnan, Yemen,Mağrib ,Berberi,vs. Mizrahiler, Mağrıbi ve Maşrıki (Batı-Doğu) olarak ikiye ayrılır. Bunlar en kalabalık Yahudi grubudur (Yaklaşık 3.5 milyon).

Kültürleri ve dilleri  Arablara benzer. Mizrahiler zanaatkâr insanlardır.

3-Sefaradlar; *1492 de İspanya’dan kovulan çoğu Osmanlılar’ın kucak aştıkları Yahudilerdir.Türkiye’de bulunan Yahudi toplumunun da önemli bir bölümünü oluştururlar. İspanya, Portekiz ve Fas yahudilerinin bir kısmı bu gruptandır. Sefaradların Hindistan’da yaşamış Koşinim adı verilen bir grubu da vardır. Sefaradlar İsrail'de yaklaşık 1,4 milyon kadardırlar.

Sefaradlar ,Aşkenazlar ve Mizrahiler arası bir kültüre sahiptirler.Ve Türk kültüründen de etkilenmişlerdir.

İsrail'de en çok Hayfa’da (İzmirliler), Tel Aviv, Aşdod, Aşkelon, Netanya  ve Hadera'da (İstanbul’dan gelenler)yaşarlar. Türkiye’den İsrail’e göçmüş Sefarad Yahudileri Atatürk’ü de çok severler. 1953 yılında İsrail’de bir ‘Atatürk ormanı’ oluşturmuşlardır.

4-Bene İsraeller; *19.yy Avrupa’dan Hindistan’a ( Mumbai, Ahmedabad, Karaçi) göç eden Pakistan ve Hindistan Yahudileridirler.

Hintlilerle çok karışmışlardır. Sayıları yaklaşık 60.000 dir . Bene İsrael toplumu daha köylü ve fakir olduğu için Hindistan’da sevilmemişlerdir. Ancak İngilizler Hindistan'a gelince İngiliz ordusuna yazıldılar ve önemli görevlere de getirildiler. Bene İsraellerin çoğu İsrail’e göçmüşlerdir.

5-Beta İsrailliler/Falaşalar;

*Bunlar Etiyopya Yahudileridir. Bunlara ‘sürgündekiler, yabancılar’ anlamına gelen ‘Falaşa’ da denir.Tevrat'taki "yürüyerek gelecekler" kehaneti gerçekleşsin diye İsrail'e bunları yürüterek getirmişlerdir.

Falaşaların eğitim düzeyleri de düşüktür. Bunlar ağır işler veya basit ayak işlerinde çalışırlar. Çoğu rütbesiz askerdir veya işsizdirler.

Bir yerde temizlikçilik yapan biri varsa, bu ya Filistinlidir ya da Falaşalar’dandır. Beta İsrailliler’in sayıları yaklaşık 150.000 kadardır ve şehrin varoşlarında yaşarlar.                            

6-Kaifengler (Kayfengler);

Kayfengler ,Çin’in Henan yönetim bölgesinin Kaifeng şehrinde yaşayan Yahudi topluluğuna verilen isimdir.Bunların kökeni Aşkenaz ve Bağdadi Yahudilerine dayanır. 1917 komünist devriminden kaçan Yahudilerin bir kısmı Çin’e göç etmiştir.Bunların sayıları çok azdır ve geleneklerini ve Dillerini tamamen kaybetmiş ve Çinlileşmişlerdir. Bir kısmı İsrail'e göç etmiştir.

7-Diğer Yahudi grupları;

*Karaimler yada Karayitler (Kırım Karayları);                                                                                                                               

Bunlar Kırım, Rusya, Litvanya,Polonya,İsrail’de yaşayan Musevi Türk topluluklarıdır. Dinleri okumaya dayalıdır (okuyanlar, okuyucular).      

*Kürt Yahudileri( Barzaniler); Irak’ın Barzan (Erbil) bölgesinden oldukları için bu adı alırlar; Genellikle Kürtlerle iyi ilişkileri vardır. Daha çok Kuzey İsrail'de yaşarlar ve tarımla uğraşırlar.

Yukarıda yazılanlara ilaveten ayrıca  Özbek Yahudileri (Buharalılar),

İran'ın Meşhedileri, Türkiye'deki Sabetaycılar gibi gruplarda vardır (1,2).

*Son Nazi sürgününden sonra, günümüzde, 7 milyonu İsrail’de olmak üzere yaklaşık 15.3 milyonYahudi Dünya’nın her tarafına dağılmışlardır. İsrail Devleti’nin 1948 de kurulmasından sonra her yerden İsrai’e göçler başlamıştır. Yahudiler’in İsrail’e göç etmeleri İsrail Devleti’nin milli bir politikası olmuştur.

Devam edecek…

(1):Sharot, Stephen., Judaism and Jewish ethnicity.

(2): Starr,Kelsey.,  in İsrael jews divided into very different groups. Pew research center.