Yahudiler ve Yahudilik -12-

2 -YAHUDİLİK

D-YAHUDİ MEZHEPLERİ

3-Muhafazakâr Yahudilik

*Muhafazakâr Yahudilik, ABD ve Kanada'nın dışında Masorti Yahudiliği olarak da bilinir. 1800'lü yıllarda, Aydınlanma ve Yahudilerin serbestleşmesinin getirdiği değişimlere Yahudiler tarafından verilen bir tepki olarak Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nde ortaya çıkmıştır. Muhafazakâr Yahudiler, Şabat ve Kaşrut'a riayet edilmesinin de aralarında bulunduğu geleneksel Yahudi yasa ve adetlerine bağlılıkları, Yahudi inanç esaslarını özellikle köktenci olmayan bir şekilde öğretmeleri, modern kültüre yönelik olumlu yaklaşımları ve Yahudi dinî metinlerinin ele alınmasında geleneksel rabinik çalışma biçimlerinin yanı sıra, modern ilmi ve eleştirel metin çalışmalarını da kabul etmeleri ile öne çıkarlar. Muhafazakâr Yahudilik, Yahudi Hukuku'nun statik olmayıp, değişen koşullar karşısında sürekli olarak geliştiğini savunur. Tora'nın, Tanrı'dan aldıkları ilham ile peygamberler tarafından yazılmış ve Tanrı'nın iradesini yansıtan, ilahi bir belge olduğunu kabul etmekle birlikte, Ortodoksların savunduğu gibi Tanrı'nın Musa'ya dikte ettirdiği bir kitap olduğu inancını da reddederler. Benzer şekilde, Muhafazakâr Yahudilik Sözlü Yasa'nın ilahi ve normatif olduğunu savunurken, Ortodoksların kimi Sözlü Yasa yorumlarını reddederler. Dolayısıyla, Muhafazakâr Yahudilik, hem Yazılı hem de Sözlü Yasa'nın, modern hassasiyetleri yansıtacak ve modern çağın koşullarına uyacak şekilde hahamlar tarafından yorumlanabileceğini, ancak bunu yaparken çok temkinli olunması gerektiğini savunurlar.

4-Reformist-Liberal Yahudilik

*Reformist Yahudilik, birçok ülkede liberal veya ilerici olarak da adlandırılır. Aydınlanma'ya tepki olarak Almanya'da ortaya çıkmıştır. (Birleşik Krallık'ta, Reform ve Liberal olmak üzere iki ayrı cemaat vardır. Bunlardan ilki, diğerinden çok daha geleneksel bir duruşa sahip olsa da, her ikisi de benzer teorik duruşlara sahiptir. Diğer hareketler karşısındaki belirleyici özelliği, mevcut haliyle Yahudi ritüelinin bağlayıcı doğasını reddederek, bilgi sahibi Yahudi bireyin neyi uygulayacağı konusunda otonomiye sahip olması gerektiği inancına yer vermesidir. Başlangıçta Yahudiliği bir ırk ya da kültürden ziyade, din olarak tanımlayan Reform Yahudiliği, Tora'daki tören yasalarının çoğunu reddederken ahlaki yasalara riayet etmiş ve Neviim kitabının etik çağrısına vurgu yapmıştır. Reform Yahudiliği, yerel dilde (birçok durumda İbranice ile birlikte) eşitlikçi bir ibadet şekli oluşturmuş ve Yahudi geleneğine kişisel bağın, belirli ibadet biçimlerinin üzerinde olduğunun altını çizmiştir.

5-Hümanist Yahudilik

*Yahudi kimliğinin kaynakları olarak, Yahudi kültürü ve tarihine vurgu yapan, nonteist bir harekettir. Hümanist Yahudiler, Yahudiliğin dinî yönlerini reddederek belirli kültürel gelenekleri korurlar.

 e-İsrail'deki Yahudi mezhepleri

*Bu sayılan mezheplerin tümü İsrail'de de varlığını sürdürse de, İsrailliler Yahudi kimliğini diyasporadaki Yahudilerden daha farklı şekillerde tanımlarlar. Çoğu İsrailli Yahudi, kendini "laik" (hiloni), "gelenekçi" (masorti), "dindar" (dati) veya Haredi şeklinde tanımlar. "Laik" tanımı, Yahudi kimlikleri yaşamlarında çok güçlü bir kuvvet olmakla birlikte, bunu büyük ölçüde geleneksel dinî inanç ve uygulamalardan ayrı bir yerde tutan Batı (Avrupa) kökenli İsrailli aileler arasında daha revaçtadır. Bu kesim, gerek resmî İsrail hahamlığının (Ortodoks) gerekse diyasporadaki Yahudiler arasında yaygın olan liberal hareketlerin (Reform, Muhafazakâr) önderliğindeki örgütlü dinî yaşama katılmaz.

*Gelenekçi (masorti) tanımı ise, en çok Doğu kökenli ( Ortadoğu, Orta Asya ve Kuzey Afrika) İsrailli aileler tarafından kendilerini tanımlamakta kullanılır. Yaygın olarak kullanılan bu terimin resmî Masorti (Muhafazakâr) hareketi ile ilgisi yoktur.

*İsrail'de laik ve gelenekçi terimlerinin kullanımı önemli belirsizlikler içerir. Bunlar sık sık çakışabilmekte, ideoloji ve dinin gereklerinin yerine getirilmesi açısından son derece geniş bir alanı kapsamaktadır.

*Ortodoks terimi, İsrail'de bu sınıfa giren Yahudilerin yüzdesinin diyasporadakilerden çok daha yüksek olmasına rağmen, ülkede kullanılan söylemde tercih edilen bir terim değildir. Diyasporada Ortodoks olarak adlandırılan mezhebin İsrail'deki muadili, ülkede genel olarak dati (dindar) ve haredi (Ultra-Ortodoks) olarak adlandırılan gruplardır. Dati, Dindar Siyonizm ya da Ulusal Dindar topluluğun yanı sıra, son on yılda ortaya çıkan ve büyük ölçüde haredi yaşam tarzı ile milliyetçi ideolojiyi bir araya getiren ‘haredi leumi’ (milliyetçi haredi) veya ‘Hardal’ı(aşırı dindar) da içine alır. (Yidiş'de, mütedeyyin Ortodoks Yahudilere frum, daha liberal Yahudilere ise frei da denmektedir).

*Haredi Yahudilik, Ortodoks Yahudilik mezhebinin daha aşırı olanıdır. Bunlar geleneklere ve Halaha emirlerine sıkı sıkıya bağlıdırlar. Toplumun etnik ve ideolojik olarak kabaca üç farklı gruba ayrılabilecek bir kesimini içine alır: 1- Aşkenaz kökenli "Litvanyalı" (Hasidik olmayan) harediler 2- Aşkenaz kökenli Hasidik harediler 3- Sefarad haredileri. Bu gruplardan en büyüğünü oluşturan üçüncü grup, 1990'ların başından bu yana siyasette de en aktif olanıdır (1-5).

Devam edecek…

 (1): Gürkan, S.Leyla; Anahatlarıyla Yahudilik

(2): Kutluay, Yaşar, İslâm ve Yahudi Mezhepleri

(3): Harman, Ö.Faruk.,Yahudilik, TDV Ansiklopedisi; 43 cild, 2012-2018

(4): Philosophy in Judaism. Encyclopedia of sciences and Religions

(5): Encyclopaedia Britannica, Rabbinic Judaism