Yahudiler ve Yahudilik -11-

2 -YAHUDİLİK

D-YAHUDİ MEZHEPLERİ

d- Modern Dönem Yahudi Oluşumları

*18. yüzyılın sonlarında, Avrupa’da başlayan ve Aydınlanma olarak da bilinen düşünce hareketi Avrupa'daki Yahudileri de etkiledi. Aydınlanma, Yahudilerin laik eğitim ve deneyime erişimesine imkân vermiştir. Gerek Aydınlanmaya gerekse bu yeni özgürlüklere tepki olarak özellikle Orta Avrupa'da Haskala veya "Yahudi Aydınlanması" adı verilen buna paralel bir Yahudi hareketi de başlamıştır. Hareket, laik toplum ile entegrasyona ve akıl gibi, dinî olmayan bilgiye ulaşma çabasına önem veriyordu. Haskala'nın destekçileri ile daha geleneksel Yahudi kavramlarının takipçileri arasındaki etki ve tepkiler Yahudilikte bir dizi farklı kolun oluşmasına sebep olmuştur.                

Bunların başlıcaları şunlardır:                   

1-Rabinik Yahudilik                                                                                         *Tarih boyunca pek çok Yahudi mezhebi var olmuş, ancak 6. yüzyıldan beri Rabbânî Yahudilik baskın mezhep haline gelmiştir.             Bugünkü Yahudi anlayışı, genel olarak Rabinik (Ferisilerin anlayışı) Yahudilik anlayışıdır.

*Rabinik Yahudilikte, Tora kitapları her zaman ‘Yazılı Kanun olarak adlandırılır’. Tora kitaplarının daima sözlü geleneğe paralel olarak aktarıldığına inanılır. Bu görüşe gerekçe olarak da, Yahudiler birçok kelimenin belirsiz bırakıldığı ve birçok usulün herhangi bir açıklama veya talimat olmaksızın zikredildiği Tora'nın metnine dikkat çekerler. Bu ise, okuyucunun detaylara diğer kaynaklardan (örneğin sözlü) aşina olduğunun varsayıldığı anlamına gelir. Tora'ya paralel giden bu maddeler esasında sözlü olarak aktarılmış ve zaman içinde "Sözlü Yasa" adını almıştır. Kudüs'teki 2. Mabet'in yıkılmasının ardından, bu maddelerin büyük kısmı Haham Yehuda Nasi tarafından (M.S. 200) Mişna adı altında düzenlenmiştir. Sonraki dört yüzyıl boyunca, bu kanun Kudüs ve Babil'de bulunan dünyanın en büyük iki Yahudi cemaatinde de tartışılmış ve bu cemaatlerin her birinden gelen Mişna tefsirleri zaman içinde düzenlenerek iki Talmud olarak bilinen derlemeler altında bir araya getirilmiştir. Bunlar, çağlar boyunca, çeşitli Tora alimlerinin tefsirleri ile de yorumlanmıştır.

*Yahudilikte Rabinik yaşam tarzını oluşturan Halaha, Tora ile sözlü geleneğin (Mişna, Midraş) (Halaha, Talmud ve tefsirleri) birlikte mütalaası üzerine kuruludur. Halaha, emsale dayalı bir sistem yoluyla zaman içinde gelişmiştir.

*Rabinik anlayışta olmayan, Ferisilerin inanç sisteminin  bazı temel özelliklerini kabul etmeyen Yahudi mezhepleri de vardır. Sadece Tora'yı esas alan Sadukiler gibi, 8. ve 9. yüzyıllarda bazı Yahudiler Mişna'da kayda geçen (ve daha sonra her iki Talmud ile hahamlar tarafından geliştirilen) Sözlü Yasa'nın otoritesini ve vahyolunduğunu reddetmiş, bunun yerine sadece Tanah'ı esas almışlardır. Bu gruplar kısa sürede, Rabinik geleneklerden ayrılan kendi sözlü geleneklerini oluşturmuş, sonunda da Karaim mezhebini kurmuşlardır. Günümüzde hâlen az sayıda Karay Yahudisi varlığını sürdürmekte ve bunların büyük bölümü de İsrail'de yaşamaktadır. Rabinik Yahudiler ve Karay Yahudileri birbirlerinin Yahudi olduğunu kabul etmekle birlikte, biri diğerinin inancının kusurlu olduğunu savunmaktadır.

2-Ortodoks Yahudilik                                                                           Ortodoks Yahudilik, hem Yazılı hem de Sözlü Tora'nın Tanrı tarafından Hz. Musa'ya vahyolunduğunu ve ihtiva ettiği yasaların bağlayıcı ve değişmez olduğunu savunur. Ortodoks Yahudilik, Yahudi inancının 13 esasına dayalı belirli bir Yahudi teolojisine bağlıdır. Ortodoks Yahudilik, Modern Ortodoks Yahudilik ve Haredi Yahudiliği olmak üzere genelde (gayri resmî olarak) iki farklı üsluba ayrılır. Çoğu Ortodoks Yahudiye göre, Şabat ve Yom Tov (bayramlar), kaşrut (beslenme kuralları) ve aile saflığı yasalarına riayet etmeyen Yahudiler imanlı değildir. En azından bu yasalara riayet eden her Yahudiyi dindar ve imanlı kabul ederler.

*Modern Ortodoks Yahudilik, dinî yasaların ve emirlerin katı bir şekilde, ama moderniteye ve Yahudi olmayan ya da laik bir ortamda yaşama geniş, liberal bir yaklaşım çerçevesinde uygulanmasına vurgu yapar. Modern Ortodoks kadınlar, Yahudi tören uygulamalarında giderek artan roller üstlenirken, bu Haredi toplumu açısından kabul edilmez bir durumdur.                                                                                    

*Ultra-Ortodoks (Haredi) Yahudilik, (aynı zamanda, kimileri tarafından rencide edici bulunan "Haredi Yahudiliği" veya "Harediler" olarak da bilinir), Yahudiliğin oldukça muhafazakâr bir şeklidir. Haredi dünyası dinî çalışmalar, dualar ve dinin titizlikle uygulanması etrafında döner. Başta Lubavitch Hasidler (Menahem Mendel Schneerson takipçileri) olmak üzere, kimi Haredi Yahudileri modern dünyaya daha açıktır, ancak onlar için modernitenin kabul edilmesi kendi içinde bir amaçtan ziyade Yahudi inancını geliştirmenin bir aracıdır (1-5).

Devam edecek…

(1):Gürkan,S.Leyla; Anahatlarıyla Yahudilik

(2):Kutluay,Yaşar, İslâm ve Yahudi Mezhepleri

(3):Harman,Ö.Faruk.,Yahudilik, TDV Ansiklopedisi;43 cild,2012-2018

(4): Philosophy in Judaism.Encyclopedia of sciences and Religions

(5):Encyclopaedia Britannica,Rabbinic Judaism