İran’da değişimin anahtarı Hamanei’nin elinde
İran’da Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin beklenmedik ölümüyle İran’da “bundan sonra ne olur?, “değişimin önü açılır mı?” sorusuna cevap aranıyor.
İran’da halkın ve siyasilerin belli bir kesiminin bir değişim beklentisi olduğu dorudur.
Çünkü gelinen noktada İran’ın acil çözüm bekleyen çok ciddi sorunları var. İçte ekonomik sıkıntılar, işsizlik, rüşvet ve ülke gelirinin dağılımında yaşanan adaletsizlik ile siyasi baskılardır. Dış politikada ise İran’ın komşu ülkelerdeki Şii toplulukları silahlandırıp örgütlemek suretiyle kendine yeni alanlar açma yönündeki girişimleridir.
Ülke içinde hak arayışları yönünde başlatılan protestolar zaman zaman nüksederken, ABD’nin yönlendirmesiyle devam eden ekonomik yaptırımlar İran’daki yönetimi ciddi anlamda rahatsız etti ediyor.
Rejimin tıkandığı gerçeğini gören yeni nesil muhafazakarların önemli bir kesimi yeni oluşan şartlara göre rejimin devam adına bir değişimin şart olduğu düşüncesinden hareketle yeni arayışlara yöneldiği, diğer bir kesim olan ‘Reformistler’ ise temel değerler korunarak, İran’ın içinde bulunduğu sorunların aşılabilmesi için sistemde ‘köklü bir değişim’ görüşünde ısrarlı olduğu ise bir diğer gerçektir.
İran’da uzun yıllardır içten içe devam eden sistem tartışmaları ve uygulamadaki ciddi sıkıntıların sebep olduğu olaylar beraberinde siyasi istikrarsızlığı getirdi.
Bu siyasi kavga, devrimin öncüleri arasında bile karşı politik cepheleşmeye sebep oldu.
Bu iki farklı görüşe sahip siyasiler arasında İran’ın içinde bulunduğu sorunlara köklü çözüm bulma adına bir değişim istense de bu değişimin sandıkta çıkacak sonuçla gerçekleşemeyeceği gerçeği görülmüştür.
Artık değişim, Rehber Hamanei sonrası döneme bırakılmış durumda.
*
İran’da değişimin önünde iki büyük engel var. Biri sistem, diğeri ise sistemi ayakta tutan rejim ve devlet kurumlarının başındaki kişi olan Rehber.
Bu nedenle Rehber Ayetullah Seyyid Ali Hamanei’nin “seçimlere katılımın dini bir vecibe” olduğu yönündeki fetvasına rağmen seçimlere katılım ciddi anlamda azaldığı görülmektedir.
Reisi’nin ani ölümüyle yeniden Cumhurbaşkanlığı için yapılacak seçimle de bir değişim söz konusu değil.
Çünkü, Rehber Ayetullah Seyyid Ali Hamanei, İran Silahlı Kuvvetlerinin ve tüm güvenlik birimlerinin Başkomutanıdır. Yargı başkanını, İslam Cumhuriyetini Gözetleme Şûrası üyelerinin yarısını, Cuma İmamlarını, devlet televizyon ve radyo ağlarının başkanlarını atayan da odur. Milyarlarca dolar değerindeki yardım kuruluşları (Vakıflar) ve İran ekonomisinin geniş bir bölümünü kontrol ediyor.
Kısacası, İran’da devletin taşıyıcı kolonları sayılan tüm kurum ve kuruluşlar ‘Dini Lider’ yani Rehber Ayetullah Seyyid Ali Hamanei’e bağlıdır. Yani mutlak hakimiyet Rehberdir.
Bu gerçekler nazari dikkate alındığında İran›da otorite ve devlet özel ve benzersiz bir sistem yapısına sahip olması nedeniyle birilerinin beklentisi olan ‘Köklü bir değişim’ olmayacak.
*
İran’da en çok sorulan diğer bir soru Cumhurbaşkanı kim olacak?
Öncelikle şu gerçek bilinmeli.
İran’da ‘Dinî Lideri’ yani Rehberi seçen, denetleyebilen ve azledebilen, Fakihler Meclisi (Meclis-i Hubregan)’a, Cumhurbaşkanlığına, İslamî Şûra Meclisi gibi devletin en üst yönetimini oluşturan kurumlar ve makamlarının seçimlerinde aday olabilmek için İran İslam Cumhuriyetini Gözetleme Şûrası (Şûrayı Nigehban)’ın onayı gerekmektedir.
Cumhurbaşkanlığı için bir mücadele sonucu siyaset arenasında bir türbülans yaşanacak olsa da sonuçta, Rehber Hamanei’ninonayı ile Şûrayı Nigehban’ın vereceği müsaade sonucu belirlenen kişi Cumhurbaşkanı olacak.
Bu gerçekten hareketle, rejime bağlı ve Rehberin emrinde olacağı için Cumhurbaşkanın kimin olacağının bir önemi yok.