Söz
“Söz ola, kese savaşı; söz ola, kestire başı”
Söz, insani yüceliğin en önemli imkânlarından biridir. Aynı zamanda insani yüceliğe karşı, dürüstlüğe ve iyiliğe karşı kullanılan en tehlikeli silahlardan biridir. Söz; bilgi, düşünce, hikmet, ilim, irfan gibi insani yüceliği ifade etmeyi, insanlar arasında konuşup, görüşme ve anlaşmayı sağlayan en önemli bir vasıtadır. Söz dostlukların ve düşmanlıkların da sebebidir. Hikmet kalpte oluşur, dilde ifadesini bulur. Söz, iyilik olarak bir güç ifadesi olarak silaha ve kılıca benzetildiği gibi; kötülük için kullanıldığı zaman da, güçlü savaş aletlerine benzetilir. Örneğin; dost zannedilenin kılıcı keskindir denir.
Bu bakımdan söze, iki yönlü olarak çok dikkat etmek gerekir, Allah resulü, “Sözünde fayda varsa söyle. Yoksa sus” buyuruyor. Her türlü, yalan, hainlik, fitne, dedikodu gibi, telafisi imkânsız afetler bile, hiçbir zahmet ve masrafa, gayrete ve maskelemeye gerek bırakmayan hainlik doğuran yalan ve yanlışlardır. Bu yalan ve yanlış yapanların peşine düşerek, tasdik ederek, naklederek çoğaltmak, kötülüğe vasıta olmak aynı hıyanetin, zulmün ve kötülüğün ortağı olmak demektir. Hiçbir kötülüğü öğrenmeye ihtiyaç yoktur. Akıl, vicdan, izan, irfan, hayâ, edep gibi, insani yüceliğin bütün imkânları onu tanır. Çünkü insana fayda verecek bütün iyiliklere yönlendiren İslam nimeti helalleriyle, insanlara faydalı olacak şeyleri; haramlarıyla da bütün kötülükleri, insana zarar verecek her şeyi açıklamış ve tedbirleri için de sorumlu kılmıştır.
İnsan iyilik imkanlarıyla yaratılmış ve iyilikle sorumlu kılınmıştır. İnsanı kötülüğe zorlayabilme imkanına sahip hiçbir mahluk yoktur. Çünkü bütün mahlukattan üstün yaratılmıştır. Fakat bu dünya imtihan dünyası olduğu, iyilerin iyilikteki başarı ve derecelerinin yükselmesi; kötülerinde insani yüceliklerini kaybederek karşılığını bulmaları için önemli bir imtihan özgürlüğü vardır. Bu özgürlüğünü doğru kullanan herkes, anlamaya niyet ettiği zaman Kur’an-ı Kerim’i anlamak imkanına sahip olduğu gibi, derin bir insanlık tarihine sahip olduğumuz bu çağda İslami gerçeklerin bütününü, insanlık tarihinden alınan ibretlerle, teyit etmek mümkündür. Bir gururun dahi ne ağır faturası oluyor. Çünkü insani yücelik, çok sağlıklı dikkatlerle muhafaza edilir.