Saraybosna’da Kurban Bayramı
Bosna Hersek’te, eskiden, bayramın gelişi top atışı, tefler, davullar, bayraklar, bir çubuğun ucuna asılı beyaz mendiller ve tekbirlerle haber veriliyormuş. Müslümanlar, çarşıdan aldıkları kurbanı sırtlanıp evin yolunu tutuyorlarmış.
Bugünlerde ise bayrama birkaç gün kala, şehrin görünür yerlerine, İslam Birliği Meclisleri tarafından hazırlatılan ve üzerlerinde “Bayram-ı Şerif Mübarek Olsun!” ifadesi yer alan pankartlar asılıyor. Camilerin etrafına ve minarelere, yeşil zemin üzerine, beyaz renkli ay-yıldızlı bayraklar asılıyor. Bu bayraklar, bayramın son günü ikindi namazı vaktine kadar minarelerde dalgalanıyor.
Boşnaklar da en az bizim kadar, baklavaya düşkünler. Günler öncesinden tepsi tepsi baklavalar hazırlanıyor. Fakat Boşnak baklavası, bizimkine kıyasla, daha bol malzemeli hazırlanıyor. Şekli güle benzeyen rujitsa, burma baklavaya benzeyen divit ve kalburabastıya benzeyen hurmaşitsa tatlıları da çokça tercih ediliyor.
Bayram namazını Saraybosna’daki Gazi Hüsrev Bey Camii’nde kılmak isteyenler, sabah ezanından önce orada olmalılar. Namaz vakti yaklaştıkça, camiye giden yollarda bile yer kalmıyor.
Birlikte kılınan sabah namazını, hoca efendinin bayram sohbeti ile Boşnakça, Türkçe ve Arapça ilahiler takip ediyor. Müezzin, cemaati, bayram namazına Türkçe davet ediyor: “Niyet edin bayram namaz; iki rekât, altı tekbir, uyun hazır olan imama...”
Reis-ul Ulema (Diyanet İşleri Başkanı) tarafından kıldırılan bayram namazı, televizyondan, canlı yayınlanıyor. Böylece, kadınlar, çocuklar ve hastalar da bayram namazını ve sohbetleri takip edebiliyor.
Camiden çıkanlar, sadece bayramlarda yapılan ‘paklama’ isimli somundan alıyorlar. Eve giderken, mutlaka, bir buket çiçek de alınıyor. Bayram sofrasında hep birlikte kahvaltı yapıldıktan sonra kurban kesimine geçiliyor.
Bosna Hersek’te kurban için pazarlık yapılmıyor. Kurban alımı esnasında pazarlık yapmayı ya da herhangi bir nezaketsizliği, büyük bir ayıp kabul ediyorlar. Gerekçe çok net: Allah için kesilen kurbanda pazarlık olur mu?..
Kurban satıcıları da aynı duyarlılığa sahipler. Fiyatlar, pazarlığa mahal vermeyecek kadar makul ve aşağı yukarı her yerde aynı.
Sokaklarda kurban kanı, ortalığa saçılan sakatatlar, kurbanlık kovalamacası veya acemi kasaplar göremezsiniz. Avrupalılık veya modernlikten değil, İslam ve geleneklere bağlılıktan. Birçok Boşnak, kurbanı kendi bahçesinde kesiyor. Yeri olmayanlar, satın aldıkları yerde veya İslam Birliği ve Merhamet gibi hayır kurumları vasıtasıyla, kurbanlarını kestiriyorlar.
Kurban eti dağıtımı, gençlere düşüyor. Dağıtımı tamamlayanlara şeker, çikolata veya para veriliyor. Kurban etinin dağıtıldığı poşetlerde, Osmanlı kisvesiyle kurbanı omuzlamış bir kişi veya sadece kurbanlık figürleri bulunuyor. Üzerinde, Arap ve Latin harfleriyle, ‘Bayram Mübarek Olsun!’ yazıyor.
Bayram ziyaretleri ailenin en yaşlısından başlıyor. Ardından diğer akrabalara, komşulara, arkadaşlara, yaşlılara ve hastalara gidiliyor. Bayramın ilk günlerinde erkekler ve çocuklar, son gününde kadınlar kendi aralarında bayramlaşıyor. Bu sebeple bayramın ilk günleri ‘erkek bayramı’, son günü ise ‘kadın bayramı’ olarak isimlendiriliyor.
Bayram ziyaretlerine gidilirken, genellikle kahve, şeker ve limon götürülüyor. Ziyaretlerde kahvenin yanı sıra baklava veya diğer tatlılar ikram ediliyor.
Bayram boyunca, televizyonlarda, özel yayınlar ve konserler yayınlanıyor. Ayrıca bayramın ikinci veya üçüncü günlerinde konserler düzenleniyor. Bayramı ve gelenekleri anlatan ‘sevdalinka’ isimli halk türküleri ve ilahiler seslendiriliyor.
İşe o sevdalinkalardan bir tanesi: “Anne oğlunu uyandırdı / Sabahtan uyandırdı / Kalk, oğlum, sabah oldu / Kalk, oğlum, bayram geldi / Haydi, oğlum, kalk / Güzelce elbiselerini giy / Bayram namazını kıl / Mezarları ziyaret et.”
Velhasıl: Boşnaklar, modern zamanların türlü yozlaşma ve çarpıtmalarına rağmen, bayramları tüm adetleri ile yaşıyor ve yaşatıyorlar.