İran’ın bölgede Türkiye ile rekabet halinde olduğunu vurgulayan Siyaset Bilimci Kemal Aliyev, Türkiye’nin hedef gösterildiği Irak’ın Dohuk vilayetinin Zaho ilçesinde gerçekleştirilen saldırının arkasında İran olduğunu savundu. Aliyev, “Zaho’daki olayın zamanlaması ve İran medyasının olayı Türkiye’nin üzerine atması manidardır” dedi.
Siyaset Bilimci Kemal Aliyev ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İran ziyaretini, Türkiye İran ilişkilerinde gelinen süreci, Kuzey Irak’ın Dohuk vilayetinin Zaho bölgesine düzenlenen provokatif saldırıyı ve bölgedeki son gelişmeleri konuştuk.
“Türkiye, İran’la ilişkileri geliştirmek istiyor”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İran ziyaretini nasıl yorumluyorsunuz? Bu ziyaret sonrası iki ülke arasındaki ilişkilerde hangi değişiklikler olur?
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İran ziyareti Astana Formatı çerçevesinde 7. üçlü görüşme çerçevesinde gerçekleşmiştir. Aynı zamanda Erdoğan ve İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi arasındaki görüşmede ikili ilişkiler, ticaret hacminin 30 milyar dolara çıkarılması, doğal gaz sevkıyatının 25 yıl daha uzatılması ve tabii ki, Türkiye’nin olası Kuzey Suriye operasyonu ele alınmıştır.
Gördüğüm kadarıyla Türkiye, İran’la ilişkileri geliştirmek istiyor. Türkiye ve İran bölgenin iki önemli ülkesi ama hala aralarında özellikle Suriye konusunda farklı düşünceler. İran Suriye’de Esed rejimini destekliyor ve maalesef Türkiye’nin bu ülkeden kendine karşı yönelmiş güvenlik kaygılarını İran tam anlamış değil. Her ne kadar İran Türkiye ile ilişkilere önem verse de, görünen odur ki, iki ülke arasında bazı sorunlar var. Dolayısıyla Erdoğan’ın İran ziyaretini önemli buluyorum ve umarım ikili ilişkiler bundan sonra da daha da gelişir.
İran şunu anlamalı ki, Orta Doğuda barışın hakim olmasının iki ana gücü Tahran-Ankara hattındaki problemlerin çözülmesinden, önemli konularda birliktelikten geçiyor.
“Hamaney de Türkiye’nin kaygılarını anlayacak”
İran ziyaretinde Dini lider Hamaney ile yapılan özel görüşmenin diplomatik anlamı nedir?
- Ben her zaman demişimdir ki, İran’ın gerçek lideri Hamaney’dir. İlaveten şunu söylemekte fayda var ki, Hamaney İran’ın gerçek lideridir. Hatta İran’daki Cumhurbaşkanlığı sürecinde adayları bile Hamaney belirliyor. Elbette, Erdoğan-Hamaney görüşmesi o bakımdan önemlidir ki, defa taraflar iki ülke arasındaki sorunları, sıkıntıları yüz yüze ele almışlar.
İran farklı seslerin, hatta ideolojilerin hâkim olduğu bir ülke. Fakat Hamaney İran’da dini rejimin tepesinde olan bir figür ve belirleyici kişidir. Bence Erdoğan Hamaney arasında görüşmede Türkiye’nin İran’la ilişkilere önem verdiğini ve özellikle Suriye’deki terör örgütleri ve bunlarla iltisaklı yapıları her iki ülkeye ciddi problemler oluşturduğunu ifade etmiştir. Umarım Hamaney de Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki güvenlik kaygılarını anlayacak. Bu nedenle, Erdoğan-Hamaney görüşmesi gerek Suriye’de gerekse de iki ülke arasındaki sorunların çözülmesi anlamında önem arz ediyor.
“Suriye’de terör örgütleri İran’ın da güvenliğini tehdit ediyor”
Bu ziyaret Türkiye’nin bölgede yürüttüğü siyaseti nasıl etkiler? PKK ile olan mücadelede bundan sonra İran nasıl tutum izler?
- Türkiye öncelikle kendi güvenlik sorunlarını çözerken kendisi karar verecek ve ya vermelidir. Baktığınız zaman Suriye’de terör örgütleri İran’ın da güvenliğine tehdit ediyor. İran da uzun süredir kendi içindeki PJAK sorunuyla uğraşıyor. Sadece, İran Suriye’nin kuzeyindeki PYD’den şu ana kadar kendi jeopolitik çıkarları yönünde bir politika takip ediyor. Ama sonuncu Astana Formu çerçevesinde bölgedeki tüm terör örgütlerine karşı açık ifadeler var. Bu tabii çok önemli. Fakat İran’ın politikalarını dikkatlice takip etmekte yarar ver diye düşünüyorum.
“İran’daki gençler Türk üniversitelerinde eğitim görmeli”
İran ve Türkiye arasında ticari ve kültürel anlamda daha fazla neler yapılabilir?
- İran ve Türkiye arasında ticaret hacminin 30 milyar dolara çıkarılması yönünde fikir birliği var. Bir kere her iki ülkenin savunma sanayisini de kapsayan büyük potansiyeli var. Pandemi sürecinde ciddi sıkıntılar söz konusu, fakat tüm bunları telafi etmek mümkün. Kültürel anlama gelince ise bildiğiniz üzere İran’da 30 milyondan fazla Azerbaycanlı Türk var. Buna ilaveten, Kaşkaylar, Türkmenler ve başka Türk kökenli halklar var. Maalesef Türkiye İran’daki Türklerle bu zamana kadar çalışmayı ihmal etmiş. Özellikle İran’daki Türk eyaletlerinde Türk halkına, Türk dizilerine büyük bir ilgi var. İran Futbol Liginde oynayan Tebriz’in Traktor takımı var. Bildiğim kadarıyla dünyada en çok taraftara sahip Türk takımıdır. Spor da bir politikadır. Elbette Türk Edebiyatı Güney Azerbaycan coğrafyasında tanıtılmalı, gençler Türkiye’de üniversitelerde eğitim görmeli. Bunlar tabii Türk kültürünün İran coğrafyasında yayılması, kitlelere ulaştırılmasında çok önemlidir.
“İran’ın Şii jeopolitiğinde Suriye olmazsa olmazdır”
Bu ziyaret sonrası İran’ın Suriye politikasında bir değişiklik olur mu?
- Erdoğan’ın son İran ziyareti bu ülkenin Suriye politikasında büyük ve etkili değişiklik olmaz. İran’ın Şii jeopolitiğinde Suriye olmazsa olmazdır. Aynı zamanda, İsrail Suriye’nin sınır komşusudur ve bu bakımdan Tahran bu avantajı kullanıyor. Türkiye son dönem İsrail ile ilişkilerini geliştiriyor. Tabii ki, Ankara’nın bu politikası İran’ı rahatsız ediyor. Ama Türkiye bence Suriye’nin kuzeyine operasyon yapacak. İran şu an bu operasyona karşı çıkıyor. Fakat kararı Türk makamları veriyor ve İran’ın ne düşündüğü önemli değil. Türkiye kendi güvenliğini, ulusal çıkarlarını korumak zorundadır. İran da bu gerçekliği kabul etmelidir.
“Türkiye, Suriye’nin kuzeyine operasyon yapmaya hazır”
Olası Kuzey Suriye operasyonuyla ilgili neler söylersiniz?
Türkiye nihayetinde Suriye’nin kuzeyinde operasyon yapmaya hazır ve yapacak. Esas hedef tabii ki, Türkiye sınırında 30 kilometrelik tampon bölgeyi kurmaktır. Elbette, Membiç ve Tel-Rıfat teröristlerden özgürleştirilmeli ve Türkiye’deki Suriyeli göçmenlerin bir kısmı bu bölgele yerleştirilmelidir. Şu anda jeopolitik manzara ve konjonktür Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde askeri operasyon gerçekleştirmesi için müsaittir. Bu, aynı zamanda bir fırsattır. Rusya-Ukrayna savaşı devam ediyor ve bu Türkiye için aynı zamanda Suriye’de bazı adımlar atmak için imkânlar sağlıyor. Umarım Türk hükümeti zamanı ve şartları doğru değerlendirir.
“İran gibi Rusya’nın da Suriye’de çıkarları var”
İran ve Türkiye görüşmelerinde Rusya’nın da olması ne anlama geliyor?
- Türkiye Astana mutabakatı çerçevesinde Rusya İran’la bir süreç yürütüyor. İran gibi Rusya’nın da Suriye’de jeopolitik çıkarları var. Ama asıl sorunları, sıkıntıları Türkiye yaşıyor. Çünkü Türkiye Suriye’nin komşusudur ve bu ülkedeki olaylar bir şekilde Ankara’yı da derinden ilgilendiriyor. Rusya da bu gerçeği anlamalıdır. Rusya Ukrayna’da sıkıntılar yaşamasına rağmen hala Suriye’de var olduğunu kanıtlamak istiyor. Rusya’nın da PYD ile ilişkileri var ve Suriye’nin kuzeyinde hava hâkimiyetine sahiptir. Yarın Rusya ve İran bölgeden gidebilir, ancak Türkiye Suriye ile komşu kalacak. Rusya’nın da ileride Türkiye’nin olası Suriye operasyonuna engel olacağına zannetmiyorum. Tabii ki, hem İran’dan, hem de Rusya’dan aykırı sesler, itirazlar gelebilir. Ancak bu o kadar da önemli değil.
“İran, Türkiye’nin İsrail ve BAE ile normalleşmesine ses çıkaramaz”
Türkiye’nin BAE ve İsrail ile yaşadığı iyileşme süreci İran’la olan ilişkileri nasıl etkiler?
- Türkiye, BAE ve İsrail’le ilişkilerini iyileştirirken kendi jeopolitik çıkarlarını gözetmek zorundadır. Ayrıca bazı Arap ülkeleri de İsrail ile normalleşme sürecinden geçiyor. İran Türkiye’nin İsrail ve BAE ile ilişkilerinin normalleşmesine karşı olsa da, ses çıkaramaz. Türkiye kendi menfaatlerini, ulusal çıkarlarını korurken bir başka devletten izin almaz. Aynı zamanda, Türkiye-İsrail arasında normal ilişkiler Filistin sorununun çözümüne de yardımcı olabilir. BAE ise bu zamana kadar Türkiye ile Libya ve Suriye’de politik olarak çatıştı. Tabii ki, BAE’nin 15 Temmuz darbe girişiminde de belli rolü vardı. Artık zaman geçti, şimdi ileriye bakma zamanı. Bence BAE yönetimi de bu hakikati kabul etmiş ki, Türkiye ile ilişkilere hali hazırda önem vermeye başlamış.
“Türkiye, İran için Orta doğu’da rakip bir ülkedir”
Olası bir Türkiye Yunanistan çatışmasında İran nasıl bir politika izler?
- Eğer Türkiye ve Yunanistan arasında çatışma olursa İran taraf olmaz. İran ne kadar Türkiye’yi kardeş gibi lanse etse de mollaların da kendi çıkarları var. Yunanistan AB üyesi ve aynı zamanda ABD’nin İran’a karşı uygulamış olduğu yaptırımlara katılmış bir ülkedir. Baktığınız zaman İran, Türkiye-Yunanistan çatışmasında Türkiye’den yana olmalıdır. Fakat güçlü Türkiye İran’ın çıkarlarına uymuyor. Türkiye, İran için Orta Doğu coğrafyasında rakip bir ülkedir. Tarih boyunca da Osmanlı-Safevi çatışmaları olmuş. Her ne kadar İran ve Türk halkları arasında sıcak ilişkiler olsa da, devletler arasında her zaman rekabet bu günlere kadar süregelmiş. İran ileride Türkiye-Yunanistan çatışmasında yüzde kardeşlik kelimelerini kullanabilir. Ancak İran kendi menfaatini düşünür.
“İran, Türkiye’nin Suriye’de operasyon yapmasına karşı’
Zaho’daki patlama Türkiye - Irak ve Türkiye - İran ilişkilerini sabote etmek için mi yapıldı?
- Kesinlikle. İran’ın parmağı olduğuna ihtimal veriyorum. İran bir şekilde Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde askeri operasyon yapmasına karşıdır. Zaho’daki olay zamanlaması da manidardır. Daha sonra Irak hükümetinin açıklamaları, Türk Büyükelçiliği önündeki eylemler sanki önceden planlanmış görüntüsü verdi. İran’a yakın Haşdi Şabi ve diğer milis güçleri bölgede çok aktifler ve esasında Tahran Irak’ta Türk askeri varlığından rahatsızdır. Diğer taraftan İran medyası da Zaho’daki olayı derhal Türkiye’nin üzerine attı. Tahran olayın araştırılmasından yana değil. İran Irak’ı kendi etki alanı gibi görüyor. Bu yüzden Zaho’daki olayı kendine uygun bir şekilde yorumluyor.
