1948 yılında müzeye çevrilen Kariye Camii’ni gezdikten sonra çevrede dolaşırken gözüme, “cam sanat evi” yazan tabela çarptı. Cama olan merakımın iteklemesiyle selam verdim ve girdim içeriye. Lest Cam Sanat Evi’nin sahibi Ümit Elönü’ye ne yaptığını sordum, o da sabırla anlattı.
1948 yılında müzeye çevrilen Kariye Camii’ni gezdikten sonra çevrede dolaşırken gözüme, “cam sanat evi” yazan tabela çarptı. Cama olan merakımın iteklemesiyle selam verdim ve girdim içeriye. Lest Cam Sanat Evi’nin sahibi Ümit Elönü’ye ne yaptığını sordum, o da sabırla anlattı.Vitray nedir?
- Camla resim yapmak. Renk renk camları, önceden belirlenmiş deseni ortaya çıkarmak için değişik tekniklerle bir araya getirmek.
Camı siz mi boyuyorsunuz?
- Camları boyamıyoruz. Kullandığımız camların üzerine boya sürülmüyor. Camın içine imalat sırasında boya atılıyor. Böylece cam ile boya fırında birleşmiş oluyor. Üzerinden yıllar da geçse camın rengi solmuyor, çıkmıyor. Piyasada “boyama vitray” denilen, bildiğimiz şeffaf camın üzerini boyayarak yapılan çalışmaya “yalancı vitray” diyoruz. İşte ilkokullarda el işi dersinde çocuklara yaptırılan işlerden hatırlarsınız. “Boyama vitray” veya “yalancı vitray” dediğimiz çalışmanın mumunu güneş ışığı söndürür! Güneş ışığına maruz kalan “yalancı vitrayın” boyası bir süre sonra akmaya başlar. Gerçek vitray camında böyle bir şey söz konusu değildir.
Vitray yapmak için hangi malzemeler gerekli?
- Vitrayı hangi tekniğe göre yapacağınıza bağlı.
Kaç teknik var?
- Başlıca 3 teknikten bahsedebiliriz. Alçı, kurşun ve Tiffany vitray. Alçı vitray bizlere özgü bir teknik. Selçuklulardan günümüze kadar gelmiş. Kurşun vitray ise Batı menşeili. Cam kurşun çubukların içine yerleştirilerek vitray örülür. Günümüzde revaçta olan teknik ise Tiffany tekniktir.
Tiffany nereden geliyor?
- Tekniği bulan sanatçı Louis Camfort Tiffany’den. Resimden mücevherata hâlâ isminden söz ettiren Camfort Tiffany, bulduğu teknikle de vitrayda çığır açmıştır.
Nasıl?
- Camfort Tiffany, bakır folyoyu vitrayda kullanarak vitrayı ibadethaneler veya saraylardan çıkartıp hayatın her alanına sokmuştur.
Tekniği anlatır mısınız?
- Tek tarafı yapışkanlı olan bakır folyo, kesilen camların etrafına sarılır. Değişik kalınlıklarda olan folyo, camı üstünden ve altından birkaç milimlik de olsa kaplar. Bakır folyoyla kaplanmış camlar, folyonun üzerine lehim yapılarak birleştirilir.
Vitrayın bitimine kadar geçen süreçten kısaca bahseder misiniz?
- Vitrayın hangi ölçülerde yapılacağı belirlenir. Daha sonra en önemli aşamaya gelinir, o da desen seçmek. Seçilen desen ölçüye göre ve vitraya uygun şekilde tasarlanır. Tasarlanan desen hem çizim kağıdına, hem de kartona çizilir. Çizim yapılırken her parça numarandırılır. Kartondaki çizim kalıp içindir ve parçalar tek tek makasla kesilir. Tabiî kalıbı kesmeden önce renkler de kalıbın üzerine yazılır. Kalıbı parçalara ayırdıktan sonra renklere göre parçaları sınıflandırırız. Rengine göre parçaları camın üzerine çizeriz. Çizim bittikten sonra, halk arasında cam elması olarak bilinen çelikle camları tek tek keseriz. Keserken camların etrafında çapaklar olabiliyor. Bu çapakları da rodaj makinesinde alıyoruz. Çapakları almazsak hem folyo iyi yapışmaz, hem de camlar yan yana geldiğinde arada boşluk olur. Vitraycıların tabiriyle camlar oturmaz. Rodajlamadan sonra camlar ısıtılır.
Niye?
- Cam soğuk haldeyken folyo yapışmaz. Folyo iyi yapışmadığı zaman da vitray sapır sapır dökülür. Camı fazla da ısıtmamak gerek, çünkü fazla ısı camı çatlatır. Elle tutabileceğimiz kadar ısıttığımız camların kenarlarını bakır folyoyla kaplarız. Folyolama bittikten sonra camlar, masada serili çizim kağıdının üzerine, numarasına göre yerleştirilir. Camların arasında boşluk var mı diye son kontrolden sonra lehimleme yapılır. Ön taraf lehimlendikten sonra arka taraf da lehimlenir. Lehimlemeden sonra vitray yıkanır.
PERDECİLER KIZACAK AMA... EVLERDE PERDEYE SON
Bir yandan anlatırken bir yandan uygulamasını yaptınız. Gördüm ki; çok meşakkatli ve sabır isteyen bir sanat dalı. Çok meraklısı var mı?
- Meraklısı var da sabırlısı yok! Ben de ilk başladığımda, bu gördüğünüzden daha zor olan Tiffany abajurlar yapıyordum, bırakmayı düşündüm. Ama gururum elvermedi, devam ettim ve aradan 20 yıl geçti.
Tiffany tekniğiyle vitrayın yaygınlaştığını söylediniz. Evde veya işyerinde vitrayı nereye uygulayabiliriz?
- Cam takacağınız her yere vitray konulabilir. Perdeciler belki kızacak ama benim bir sloganım var; “Evlerde perdeye son” diye. İçeriyi göstermeyecek camlarla yapılacak vitray, perdeden daha hoş gözükür. Düşünsenize, pencerenizde camdan yapılmış bir tablo var. Son yıllarda “tavan vitrayı” dediğimiz, tavanda gizli ışıklandırma amacıyla kartonpiyerden yapılan havuzların içine vitray yaptırmak revaçta. Dolap kapaklarından merdiven boşluklarına kadar her yere vitray yapılabilir.
Son olarak, o klasik soruyla sohbetimizi bitirelim: Vitray sanatıyla uğraşmak isteyenlere ne tavsiye edersiniz?
- Kanını seven vitray yapmasın!
Bu sözünüzden sonra “nokta” deyip ses kayıt cihazını kapatmam gerek ama “Neden” diye sormadan da edemiyorum...
- Yıllar önce vitray kursu verirken talebelerden devamlı şu ses gelirdi, “Parmağıma cam battı, kanıyor. Parmağım kesildi, yara bandı var mı?” Bir iki kesilmeden sonra o talebeyi bulabilirsen bul. Firar! Ben de diyorum ki, “Kanını seven vitray yapmasın.” Buna sabırsız olanları da eklersek geriye kalan herkes vitrayla uğraşabilir. Bunun dışında, sizin klasik sorunuza ben de “iyi bir hoca bulmalı” gibi klasik cevaplar vereceğimden, siz demeden ben “nokta” diyorum.
