Kitâbiyat, bu haftaki sayısında Türkçe'nin 'sadeleşme' sürecini ele alıyor.
Oğuz Çetinoğlu yazdı
Türkçede sâdeleştirme hareketi, Selanik’te yayınlanmakta olan Genç Kalemler Dergisi’nde, Ömer Seyfeddin’in yazdığı ‘Yeni Lisan’ başlıklı makale ile başladı.
11 Nisan 1911 tarihinde yayınlanan makalede, özetle:
*Arapça ve Farsça gramer kurallarının kullanılmaması, bu kurallarla yapılan terkiplerin kaldırılması,
*İstanbul konuşması esas alınarak yeni bir yazı dilinin meydana getirilmesi,
*Dil ve edebiyatın doğu-batı taklitçiliğinden kurtarılması…
tavsiye ediliyordu.
Fâruk Nâfiz (Çamlıbel), Hâlid Fahri (Ozansoy), Orhan Seyfi (Orhon), Yusuf Ziya (Ortaç), Refik Hâlid (Karay), Reşat Nuri (Güntekin), Yahya Kemal (Beyatlı), Mehmet Âkif (Ersoy), Süleyman Nazif gibi dönemin şair, yazar ve fikir adamları kısa zamanda tavsiyeye uygun eserler vermeye başladılar. Böylece yazı dili ile konuşma dili arasındaki fark, giderilmiş oldu. Dil inkılabı gerçekleşmiş; güzel, zevkli ve herkesin anlayabileceği bir dil, hem konuşma hem de edebiyat dili hâline gelmişti. Cumhuriyetin ilk 10 yılında bu dil kullanıldı.
Bu dönemin Türkçesinden bir örnek:
… Memleketimizde bir tiyatro mecmuasının eksikliği, dünya tiyatro hayatı hakkında malumat alınabilecek mehazların yokluğu, Dârülbedâyi’nin resmî programı mahiyetinde olmak üzere çıkan bu mecmuaya bu eksiklikleri de tamamlama vazifesini yükledi. Gittikçe çoğalan tiyatro alâkasını bu suretle daha da genişletmek ve dünyanın her tarafında çıkan tiyatro mecmualarından istifadeli görünen yazıları resimleriyle beraber naklederek seyircilerimizi dünya tiyatrosundan haberdar etmek istiyoruz. Eskiden tiyatro dâhilinde yalnız oynanan eserin rol taksimini gösteren bir program vardı. Şimdi bunun yerine resimli ve istifadeli bir mecmua çıkarıyoruz, bununla bir eksikliği tamamladığımız kanaatindeyiz. (Hâlit Fahri’nin Yazı İşleri Müdürü olduğu Dârülbedâyi Dergisi / 15 Şubat 1930)
1930 yılının ortalarına gelindiğinde Atatürk; ‘Türk milleti, dilini yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmalıdır.’ Dedi. Bunun üzerine Türkçe olmayan kelimelerin tasfiye edilmesi hareketi başlatıldı. 1932 yılında, sonradan adı ‘Türk Dil Kurumu’ olarak değiştirilen ‘Türk Dilini Tetkik Cemiyeti’ kuruldu. Tasfiye hareketi cemiyet tarafından devam ettirildi.
