O dönemde Osmanlı kıyafetlerini giyen ve görünümüyle bir Türk’ü andıran robot, satranç oynamak için karşısına geçen herkesi bir bir yeniyormuş.
Önce Mekanik Türk’ün ne olduğunu tek bir cümleyle açıklayalım: Mekanik Türk, yapımı 6 ay gibi bir sürede tamamlanan, masanın üzerinde dönemin Türklerine benzeyen insan modelinin bulunduğu bir satranç otomatı.
İmparatoriçe Maria Theresa için ilk olarak 1770 yılında sergilenen bu otomat, kraliçenin hizmetinde çalışan mekanikçi Wolfgang von Kempelen tarafından yapılmış.
Akçaağaçtan yapılan otomat 120 cm uzunluğunda, 105 cm genişliğinde ve 60 cm yüksekliğindeydi. Üzerinde bıyıklı ve pelerinli bir Türk heykelinin bulunduğu masamsı yapıda pek çok kaldıraç, makara ve çözülmesi zor mekanik bir sistem yer alıyordu.
Mekanik Türk, satranç oynamak için karşısına birisi oturduğunda hemen satranç tahtasına bakıp taşları elleriyle hareket ettirmeye başlıyordu. Karşı tarafa yaptığı hamlenin bittiğini belirtmek için başını üç kez sallayan robot, satrancın sona ermesinin ardından gelen soruları cevaplamak için özel bir tepside bulunan harfleri birleştiriyormuş.
Satranç yaptığı kişiler arasında dönemin Fransa’daki önemli devlet adamı Napoleon Bonapart ve bilgisayarın babası olarak nitelendirilen Charles Baggage de bulunuyordu. Mekanik Türk, bu iki isimle yaptığı karşılamaları da kazanmış.
Ünü giderek yayılan satranç otomatı, Avrupa’dan ayrılıp yavaş yavaş ABD’ye doğru yayılmaya başlamış. Benjamin Franklin’le de bir maç yapan Mekanik Türk, ünlü ismi de yenmeyi başarmış. Franklin, otomatın hile yaptığından şüphelenmişse de bunu kanıtlayamamış.
Ünlü yazar Edgar Allan Poe, Mekanik Türk için yazdığı bir tanıtım yazısında “Oyunu kazanmadan önce kafasını bir zafer edasıyla sallıyor, kendini beğenmiş bakışlarla etrafına göz gezdirdikten sonra sol kolunu her zamankinden daha geriye çekiyor ve parmaklarını bir süre dinlendiriyor” şeklinde bir açıklama yapmıştır.
Yapımından 85 yıl sonra Philadelphia’daki büyük yangında kül olan Mekanik Türk hakkında daha önce açık arttırma ile satın alındığı Cerrah John Mitchell tarafından bir kitap yayınlandı. Satranç otomatının bu zamana kadar yaptığı maçlardan bahsedilen bu kitap dahil hiç kimse, Mekanik Türk’ün çalışma prensibini çözememiş.
Aşağıdaki görsel, Mekanik Türk’ün nasıl çalıştığını gösteriyor.
Elbette masanın içerisinde bir satranç ustası bulunuyordu. 17 yıl boyunca Mekanik Türk’ün içerisinde kimin olduğu bilinmiyordu, ta ki 1787 yılında cüce satranç ustası Jacques-François Mouret’in varlığı ortaya çıkana kadar. Mouret’ten ardından satranç karşılaşmalarına devam eden Mekanik Türk’ün içerisinde bu sefer cüce satranç ustasının yakın arkadaşı William Schlumberg yer almaya başlamış.
Satranç otomatına neden Türk isminin verildiği konusunda çeşitli söylentiler yer alıyor. O dönemlerde Türk kültürü Avrupa’da oldukça revaçtaydı. - Hacivat ve Karagöz oyunları sebebiyle- Bu yüzden ismine Türk adının verilmiş olabileceği belirtiliyor. Bunun dışında Türklerin Avrupa’ya hükmetmek için yaptığı akınlar nedeniyle Avrupa’daki ünlü isimlere -en azından- satranç masasında Türkleri yenme zevkini yaşatması için de bu ismin verilmiş olabileceği belirtiliyor.
(webtekno)
